اقتصاد مقاومتی یعنی اغتنام فرصت ها و مهار تهدیدها

به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی «اقتصاد مقاومتی» با حضور فرشاد مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی، عضو مؤسسه دین و اقتصاد و صاحب نظر اقتصادی به همت پژوهشکده اقتصاد و مدیریت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی روز گذشته (دوشنبه ۳۰ فروردین ماه) در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

مومنی در ابتدای صحبتش با اشاره به اینکه هیچ تردیدی وجود ندارد که امروز کشور شرایط خطیری را تجربه می کند گفت: در چنین شرایط خطیری هرکسی از خود می پرسد که من برای برون رفت از چالش ها چه کاری می توانم انجام بدهم. اقتصاد مقاومتی کوششی است که از طریق آن می توانیم به بخشی از این نابسامانی ها در جامعه و اقتصاد پاسخ دهیم.

وی با تاکید براینکه در چنین شرایطی جامعه علمی مسئولیت بسیار مهمی دارد افزود: جامعه علمی در شرایط فعلی کشور باید به گونه ای عمل کند که سطح دانایی در هر حیطه خاص از ژرفا و گستره کافی برخوردار شود، مفاهیم کلیدی که مفاهیم سرنوشت سازند برحسب درکی که از آنها پیدا می شود سطح قابلیت عینیت بخشی را مشخص می کند. به عنوان مثال اگر در جامعه ناعدالتی می بینیم باید نگاه کنیم ببینیم هویت جمعی چه سطحی از عدالت را درک کرده است یا مثلا اگر در جامعه علم، آزادی و... شرایط خوبی ندارد باید ببینیم درک هویت جمعی از این مفاهیم چیست.

این استاد دانشگاه ادامه داد: برای روشن شدن بحث مثال می زنم؛ اینکه می گویند در ایران دانشگاه ها نمی توانند کارکرد خوبی داشته باشند به دلیل این است که درک هویت جمعی از دانشگاه به مثابه یک کارخانه مدرک سازی است و خب اگر با این نگاه دانشگاه ها را تطبیق دهیم می بینیم که در این عرصه عالی عمل کرده اند.با این حساب معلوم می شود یک رکن نهادی در تغییر، تغییر در سازه های نهادی است و لذا بزرگترین ماموریت جامعه علمی این است که به دانش و درک عمومی ژرفا ببخشد.

مومنی گفت: یکی از مفاهیمی که باید تلاش کنیم درست درک و فهمیده شود، اقتصاد مقاومتی است؛ این مفهوم  از لحاظ محتوا و مضمون برگرفته شده از یک مفهوم شناخته شده و استاندارد در ادبیات توسعه است. اندیشه توسعه هم به این اعتبار موضوعیت پیدا کرد که باید مسائل کشورها با یکدیگر مقایسه و شرایط آنها واکاوی شود. تا بحال چهار اصطلاح جهانی جمله توسعه پایدار، توسعه انسانی، یادگیری و جامعه یادگیرنده و اقتصاد مقاومتی وارد ادبیات اقتصادی ایران شده است.

عضو موسسه دین و اقتصاد ادامه داد: اقتصاد مقاومتی در ایران معادلی برای Resilience  است ولی به نظرم باید از صاحب نظران کمک بگیریم تا معادل بهتری برای این اصطلاح در نظر بگیرند. پیشنهاد بنده برای این اصطلاح، اغتنام فرصت ها و مهار تهدیدها است ولی قطعا صاحب نظران در این حوزه خاص پیشنهاد بهتری هم برای این واژه انگلیسی دارند.

وی در ادامه به تعریف واژه Resilience پرداخت و توضیح داد: این واژه در ابتدا در سطح کشورهای صنعتی مطرح شد ومسئله اصلی آن هم شیوه برخورد با شوک های برون زا بود. در این حوزه بحث از یکسری توانایی های جدید برای مقابله و برخورد با این شوک هاست. نکته مهم اینکه، شوک های برون زا در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته هم وجود دارد و چون در ذات خودشان نوعی نابسامانی و عدم اطمینان ایجاد می کنند باید بسامان شوند.

مومنی در توضیح شوک های برون زا گفت: در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته شوک های برون زا شامل شوک های علمی – فنی، محیط زیست و بازارهای مالی جهانی می شود. منظور از برون زا بودن هم این است که کنترلشان در دست کشور معینی نیست. نکته مهمی که درباره این شوک ها وجود دارد اینکه، این شوک ها علاوه براینکه می توانند تهدید باشند، نوعی فرصت هم ایجاد می کنند به عنوان مثال در سال ۱۹۹۷ وقتی بحران مالی در بازارهای شرق آسیا اتفاق افتاد در جلسه ای در وزارت امور خارجه دعوت شدیم، که در آن جلسه مطرح شد طلبکاران ایران حاضرند طلب های خود را با مقدار کمتری از مبلغ دلار آن موقع دریافت کنند فقط برای اینکه کمی اوضاع مالی شان بهتر شود، علی رغم اینکه فرصت خوبی برای پرداخت بدهی های ایران بود ما این کار را انجام ندادیم به همین دلیل هم به عقیده من ایران قهرمان از دست دادن فرصت ها در عرصه بین الملل است.

این کارشناس اقتصادی با تاکید براین نکته که چنین شوک هایی همواره اتفاق می افتد تصریح کرد: شوک های برون زا دارای روند هستند یعنی در آینده باز هم اتفاق می افتند بنابراین باید از تجارب قبلی مان استفاده کنیم که از فرصت های پیش آمده از قِبَل این شوک ها بهتر استفاده کنیم. به عنوان مثال در سال ۲۰۰۸ وقتی تقاضای جهانی برای نفت و به تبع قیمت آن کاهش پیدا کرد ما دچار مشکل شدیم بنابراین از این بحران باید یاد بگیریم تا حد ممکن اتکایمان به نفت را کاهش دهیم.

مومنی با تاکید براینکه اقتصاد مقاومتی دوای همه دردها نیست گفت:  اقتصاد مقاومتی دوای همه دردها نیست و نباید از آن توقع داشته باشیم همه مشکلات اقتصادی کشور را حل کند؛ باید به اقتصاد مقاومتی به این چشم نگاه کنیم که قرار است مسائل خاصی از کشور که شامل شوک های برون زاست را حل کند نه همه مشکلات را؛ دلیل این توقع نابجا هم این است که هنوز فهم دقیقی برای بیان آمال و آرزوها و هدفگذاری هایمان نداریم.

وی افزود: اقتصاد مقاومتی یعنی اینکه ما باید نوعی انعطاف پیدا کنیم که بتوانیم در برابر مشکلات و اتفاقات واکنش درستی داشته باشیم به همین دلیل هم همه چیز خواهی از اقتصاد مقاومتی بستر را برای شکست آن فراهم می کند لذا در این عرصه جامعه علمی باید تلاش کند تا این اصطلاح را به درستی مفهوم سازی کند. باید تلاش کنیم تا نهایت اغتنام ازفرصت ها را داشته باشیم، حوزه ای که در سال های اخیر به شدت از آن ضربه خورده ایم. آسیب پذیری کشورها منحصر به سه شوک نامبرده نمی شود. بنابراین لازم است بدانید که همانطور که در این سال ها از استفاده از فرصت بالا رفتن نفت ناتوان بوده ایم از استفاده از فرصت پائین آمدن نفت هم ناتوان بوده ایم.

نویسنده «اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز» گفت: سند قانون برنامه چهارم توسعه یکی از اسناد وفاق ملی است چون هم اصولگراها آن را امضا کردند هم اصلاح طلبان. در این سند برآورد شده برای دستیابی به رشد ۸ درصدی در حوزه اقتصاد به ۱۶ میلیارد دلار احتیاج داریم. در برنامه ششم توسعه همین سند که در سال ۱۳۹۴ تدوین شد رقم لازم برای رشد ۸ درصدی در حوزه اقتصاد ۲۰۰ میلیارد دلار اعلام شد. همین اعداد و ارقام به خوبی نشانگر این است که ما در این سال ها در حوزه اقتصاد موفق نبودیم و از فرصت ها به خوبی استفاده نکردیم و وقتی می گوئیم اوضاع کشور خطیر است منظورمان همین چیزهاست.

 مومنی گفت: ما از سال ۱۳۶۸ تا امروز یک نوآوری جدید در عرصه سیاستگذاری اقتصاد داشته ایم و آن هم وارد کردن ارادی و درون زای شوک های جدید است. به قول آدام اسمیت در کتاب «ثروت ملل» بزرگترین کارکرد منفی شوک های قیمتی این است که فضا را رانتی می کند. به عبارت دیگر فضای رانتی، معلول شوک های قیمتی است. به همین دلیل هم لازم است پیش از هرچیز جهت گیری و تکلیف خودمان با شوک های درون زا و برون زا را مشخص و از زاویه مشخص خودمان به آن ها نگاه کنیم.

این کارشناس حوزه اقتصاد در پایان اضافه کرد:  متاسفانه ما در ثبت تجربه ها بسیار کوتاهی کرده ایم. باید توجه کنیم که در پیش گرفتن رویکرد همه چیز خواهی و بناکردن هدف های بی شمار به معنای شناورسازی و بی هدفی است. تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی خود به خود حاصل و محقق نخواهد شد و ما برای رسیدن به آنها به یک برنامه احتیاج داریم تا بتوانیم روی سرخط های اصلی آنها تمرکز کنیم. امیدوارم هرچه زودتر به بلوغ فکری در جامعه برسیم و هرکدام از ما در جامعه برای رسیدن به این هدف برای خودمان مسئولیتی را تعریف و به آن عمل کنیم.